မြန်မာတို့ရဲ့မြေအောက်ခံတပ်ကြီးနှင့် တတိယအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲ

ခရစ်နှစ် ၁၈၈၅ ခုနှစ် နှောင်းပိုင်းကာလ တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ စတင်တော့မည့် ခရစ်နှစ် ၁၈၈၅ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းကာလများတွင် ဘုံဘေဘားမားသစ်ကိစ္...

ခရစ်နှစ် ၁၈၈၅ ခုနှစ် နှောင်းပိုင်းကာလ

တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ စတင်တော့မည့် ခရစ်နှစ် ၁၈၈၅ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းကာလများတွင် ဘုံဘေဘားမားသစ်ကိစ္စပေါ်ပေါက်လာပြီးနောက် အင်္ဂလိပ်တပ်များ အင်အားအလုံးအရင်းဖြင့် အထက်မြန်မာနိုင်ငံ ကုန်းဘောင်နိုင်ငံတော်အားသိမ်းပိုက်ရန်ချီတက်လာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ကုန်းဘောင်နိုင်ငံတော်မှလည်း ခုခံတိုက်ခိုက်ရန် စစ်ပြင်ရလေတော့သည်။ မြန်မာတို့သည် အစဉ်အဆက်ထောင်ပြုမြို့၊ ရာပြုမြို့၊ ဆယ်ပြုမြို့များဖွဲ့စည်းပြီး စစ်အင်အားကိုထူထောင်ခဲ့ရာ အစဉ်အဆက်တိုက်ပွဲကြီးများတွင် မြန်မာတပ်များဘက်မှ အင်အားသိန်းချီစေလွှတ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ကုန်းဘောင်ခေတ်၏နောက်ဆုံးနေဝင်ချိန် တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲအတွင်း သီပေါဘုရင်စေလွှတ်ခဲ့သည့် အင်အားစုစုပေါင်းမှ ထောင်ပြုတပ်(၃၀) စုစုပေါင်းအင်အား (၃၀၀၀၀)ခန့်သာရှိလေသည်။

အင်္ဂလိပ်တို့အား ခုခံတိုက်ခိုက်ရန် မြန်မာဘုရင်ဘက်မှ ရေကြောင်းအထူးကျွမ်းကျင်သည့်လှေသင်းအတွင်းဝန်မင်းကြီးအားဦးဆောင်စေ၍ အောက်မြစ်စဉ်စစ်ကြောင်း၊ အက္ကပတ်မြင်းဝန်ဦးစီးသည့် တောင်တွင်းကြီးစစ်ကြောင်း၊ မန္တလေးရွှေမြို့တော်ဝန် ဗိုလ်ချုပ်ရွှေလှံဗိုလ်ဦးစီးသည့် တောင်ငူစစ်ကြောင်းအဖြစ် စစ်ကြောင်းကြီး (၃)ကြောင်းခွဲ၍ ခုခံရန်စေလွှတ်လိုက်လေသည်။ အောက်မြစ်စဉ်စစ်ကြောင်းတွင် စစ်သည် ၃၄၀၀၊ အမြောက်ကြီး (၁၀)လက်၊ စိန်လက်နက် (၁၀)ခုနှင့်အခြားအမြောက်ငယ်များပါရှိလေသည်။

စစ်ဦးစီးဖြစ်သည့် လှေသင်းအတွင်းဝန်ကြီးသည် ၎င်းအင်အားစုများအား ဆင်ပေါင်ဝဲခံတပ်၊ ထူးပေါက်ခံတပ်၊ ကွေ့ချောင်းခံတပ်၊ မင်းလှခံတပ်တို့တွင်ခုခံရန်အင်အားဖြည့်တင်းထားလိုက်သည်။ နောက်ချန်တပ်အဖြစ်အင်းဝဆင်ကျုံးခံတပ်နှင့် စစ်ကိုင်းအစေခံခံတပ်တို့တွင် ကနောင်မင်းသားကြီး၏လူယုံ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးရွှေဗြင်ဦးစီးသည့် စစ်တပ်ကြီးကတပ်စွဲထားလေသည်။ အင်္ဂလိပ်တပ်များဘက်မှ အင်္ဂလိပ်တို့ဘက်မှလည်း ရေကြောင်းဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဆာ-ဖရက်ဒရစ်ချတ်၏ (ကပ္ပတိန် အာရ်- ဝုဒ်ဝပ်) ရေကြောင်းတပ်စုပြီးမှ ဦးစီးသော ရေတပ်ဖွဲ့တဖွဲ့ပါရှိသည်။ ၎င်းအဖွဲ့တွင် သင်္ဘော ၂၄ စင်း၊ တွဲသမ္ဗာန်ကြီး ၂၃ စင်း ပါဝင်သည်။ ခြေလျင်တပ်ကို ဗြိတိသျှတပ်မဟာ ( ၃ )၊ အိန္ဒိယ အမျိုးသားတပ်မဟာ (၇)၊ စစ်မြေပြင် စက်မှု-လက်မှု တပ်ခွဲပေါင်း (၆) တပ်၊ မြေပြင်အဝေးပစ် အမြောက်တပ်ကြီး တပ်တစ်တပ်၊ တောင်ပေါ်ပစ်အမြောက်တပ်ဖွဲ့ ၃ ဖွဲ့စသည်အားဖြင့် အင်အားပေါင်း ၁၀၀၀၀ ကျော်ပါဝင်၍ အမြောက်ကြီး (၇၀)ကျော်ပါဝင်ကာ အမြန်ပစ်ခတ်နိုင်သည့် စက်သေနတ်များလည်းပါဝင်လေသည်။

မြန်မာတပ်များဘက်မှပြင်ဆင်ထားသည့် အောက်မြစ်စဉ်ကြောင်းရှိ ခံတပ်ကြီးများသည် အဆင့်မြင့်သောခံတပ်ကြီးများဖြစ်ပါသည်။ အင်းဝခံတပ်နှင့်စစ်ကိုင်းခံတပ်ကြီးများအကြားတွင် ရေမြုတ်ဗုံးများထောင်ထားသကဲ့သို့ စစ်ကိုင်းခံတပ်သည် ဧရာဝတီမြစ်ရေတက်ချိန်တွင် မြစ်ရေနှင့်တစ်တန်းတည်းကျ၍ ပျောက်နေစေရန်တည်ဆောက်ထားသည့် နည်းပညာမြင့်ခံတပ်ကြီးဖြစ်၍ ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးသည် ကနောင်မင်းသားကြီးကိုယ်တိုင်ဦးစီးတည်ဆောက်ထား၍ (၃)ဆင့်ခံတပ်ကြီးဖြစ်ကာ တတိယအဆင့်သာမြေပေါ်တွင်ပေါ်၍ ပထမအဆင့်နှင့် ဒုတိယအဆင့်မှာ မြေအောက်တွင်ငုတ်လျှိုးတည်ဆောက်ထားလေသည်။

ခရစ်နှစ် ၁၈၈၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၄ ရက်နေ့တွင် အင်္ဂလိပ်တပ်များသည် အင်္ဂလိပ်-မြန်မာနယ်ခြားစည်းကိုကျော်ဖြတ်၍ ဆင်ပေါင်ဝဲခံတပ်သို့ အင်္ဂလိပ်တို့အား ကြည်းရေစုစုပေါင်းအင်အား (၁၀၀၀၀)ခန့်ဖြင့်ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်လေသည်။ ဆင်ပေါင်ဝဲခံတပ်ကြီးကျဆုံးခဲ့ပြီးနောက် နိုဝင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် ထူးပေါက်ခံကတုတ်တွင်အားထပ်မံတိုက်ခိုက်ရန်ချီတက်လာခဲ့လေသည်။ ၃ နာရီခန့်အပြင်းအထန်တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီးနောက် ထူးပေါက်ခံကတုတ်ကျဆုံး၍ မြန်မာတပ်များ ကွေ့ချောင်းခံတပ်သို့ဆုတ်ခွာခဲ့ရပြီး အင်္ဂလိပ်တပ်များမှ ခံကတုတ်အားမီးရှို့၍ မြန်မာဘုရင်ပိုင် ကြေးနန်းရုံကိုပါသိမ်းပိုက်ခဲ့ပါသည်။

ထို့နောက် အောက်မြစ်စဉ်ကြောင်းချီ အင်္ဂလိပ်ရေတပ်သည် ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးအား တိုက်ခိုက်ရန် ချီတက်လာခဲ့လေသည်။ ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးသည် တောင်နံရံအားဖောက်၍ တံတိုင်းကြီးများဖြင့် တည်ဆောက်ထားသောခံတပ်ကြီးဖြစ်ကာ (၁၂)ပေမြင့်ကာ ထု (၄)ပေအထိထူသော ထုထည်ကြီးမားသည့်ခံတပ်ကြီးအမျိုးအစားတွင်ပါဝင်ပြီး ဧရာဝတီမြစ်စွယ်မြစ်ရေသည် ခံတပ်အခြေအထိသို့ရောက်ရှိကာ ၎င်းမြစ်ရေစီးကြောင်းအတွင်းမျောပါသွားပါက ခံတပ်မှပစ်သမျှ လှိမ့်ခံရမည့်အနေအထားဖြစ်စေရန် ကနောင်မင်းသားကြီးဦးဆောင်၍ အီတာလျှံလူမျိုးအင်ဂျင်နီယာများနှင့် မြန်မာအင်ဂျင်နီယာများပူးပေါင်းတည်ဆောက်ထားသောခံတပ်ကြီးဖြစ်ပါသည်။ ထို့ပြင်ခံတပ်အတွင်းတွင် (၁၄)ပေကျယ်၍ အလျား (၁၆၉)ပေရှည်သော မြေအောက်ဥမင်ကြီးအား ခံတပ်၏ဒုတိယအဆင့်အဖြစ်တည်ဆောက်ထားပြီး ထိုဥမင်အတွင်းတွင် တိုက်ဆင်များထားရှိရန် စီစဉ်ဆောင်ရွက်ထားကာ ပထမအဆင့်မြေအောက်ခံတပ်ကြီး၏အလယ်တွင် အလျား(၇၂)ပေ၊ အနံ(၁၇)ပေ အနက်(၈၅)ပေရှိရေကန်ကြီးထားရှိ၍ ရေသိုလှောင်နိုင်ရန် ဆောင်ရွက်ထားသည့်ကနောင်မင်းသားကြီး၏အစီအမံပင်ဖြစ်ပါသည်။

နိုဝင်ဘာလ ၁၇ ရက်နေ့ နံနက်စောစောတွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ပရင်ဒါဂတ်၏ရေကြောင်းချီတက်များသည် ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးအနီးသို့ရောက်ရှိလာခဲ့လေသည်။ ရှေ့ခံတပ်ငယ်များအား အလွယ်တကူအနိုင်ရရှိခဲ့သော အင်္ဂလိပ်တပ်များသည် မြန်မာတို့၏ခံတပ်ကြီးအားအထင်အမြင်သေးစွာဖြင့် ဧရာဝတီစစ်သင်္ဘောကြီးဦးဆောင်၍ ခံတပ်အနီးသို့ချဉ်းကပ်လာလေသည်။ အင်္ဂလိပ်တို့ခံတပ်အနီးသို့ရဲတင်းစွာချဉ်းကပ်လာခြင်းမှာ ရှေ့တိုက်ပွဲများတွင် ဖမ်းဆီးရမိခဲ့သော အီတာလျံလူမျိုးအင်ဂျင်နီယာများသည် ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးအတွင်းတွင် စစ်သည် ၁၅၀ ခန့်နှင့် သံလုံးအမြောက် ၁၀ လက်ခန့်သာရှိကြောင်း သတင်းမှားပေးသဖြင့် ရဲတင်းစွာချဉ်းကပ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ သို့သော် ထူးပေါက်ခံကတုတ်တိုက်ပွဲဖြစ်စဉ်ကပင် ကွေ့ချောင်းခံတပ်သို့ အောက်မြစ်ကြောင်းချီတပ်ဖွဲ့များမှ လှေသင်းဗိုလ် မင်းကျော်သိဒ္ဓိရန်အောင်နှင့် စစ်သည် ၅၅၀၊ ကနောင်မင်းသား၏ လက်နက်စက်ရုံမှထုတ်လုပ်သည့် ဝဇီရာဓုတခေါ် ခေတ်မီနှစ်ဆင့်ကွဲ တာဝေးပစ်အမြောက်ကြီး (၁၀)လက် စစ်ကူရောက်ရှိနေ သည်ကို အင်္ဂလိပ်တို့သိရှိခဲ့ခြင်းမရှိချေ။

ဧရာဝတီစစ်သင်္ဘောနှင့်အခြားစစ်သင်္ဘောငယ်များ ခံတပ်အနီးသို့ချဉ်းကပ်မိစဉ်မှာပင် ကနောင်မင်းသားကြီးကြိုတင်တွက်ဆထားသည့်အတိုင်းပင် ရေစီးကြောင်းဖြင့်မျော၍ သင်္ဘောများအား ထိန်းသိမ်း၍မရဖြစ်နေသည့်အချိန်တွင် ခံတပ်ပေါ်မှ မြန်မာတပ်များကစိတ်ကြိုက်ပစ်ခတ်ကြလေတော့သည်။ စစ်သင်္ဘောများစက်ကုန်ဖွင့်၍ ရေစီးကြောင်းအားအံတုနိုင်ရန်ကြိုးပမ်းသော်လည်း မြန်မာတပ်များ၏ပစ်ခတ်မှုအားခံနိုင်ခြင်းမရှိဘဲ အတင်းပြန်ဆုတ်ရကာ ဧရာဝတီစစ်သင်္ဘာကြီး၏ ဦးပိုင်းသည်အကြီးအကျယ်ပျက်စီးသွားပြီး အခြားသင်္ဘာငယ်များ နစ်မြုတ်ကြကုန်လေသည်။ ပထမထိုးစစ်ရှုံးနိမ့်သွားသောအခါ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးပရင်ဒါဂတ်သည် ဧရာဝတီစစ်သင်္ဘောထက် ပို၍စက်အားကောင်းသော ကတ်တလင်းစစ်သင်္ဘောအားအစားထိုးချီတက်စေ၍ ခံတပ်အား ပစ်ခံစေသည်။ ထိုအချိန်တွင် ခံတပ်၏အောက်ဖက်ပတ္တနဂိုရ်မှ ဘင်္ဂလားတပ်များမှ ကမ်းတပ်၍ ခံတပ်အားနှစ်ဖက်ညှပ်တိုက်ရန် ကြိုးစားလေသည်။ 

ထို့ကြောင့် မြန်မာတပ်များဘက်မှ တပ်မှူးမင်းကျော်သိဒ္ဓိရန်အောင်ဦးဆောင်၍ ခံတပ်မှထွက်ကာ ဆီးကြိုတိုက်ခိုက်လေသည်။ ရေကြောင်းတွင်အထိနာနေသောအင်္ဂလိပ်တပ်များသည် ကမ်းတက်တပ်များတွင် ခေတ်မီစက်သေနတ်များဖြင့်ရှေ့တမ်းတင်၍ တိုက်ခိုက်စေသည်။ တစ်ဖြောဖြောပစ်ခတ်နေသော ကျည်ဆံများအကြားမှပင် မြန်မာတပ်များက ဘင်္ဂလားတပ်များအား အတင်းဓားနှင့်ဝင်ပိုင်းကြလေသည်။ အနီးကပ်တိုက်ပွဲကြီးဖြစ်ပွား၍ ထိုတိုက်ပွဲတွင်နှစ်ဖက်တပ်များအထိ နာကြပြီး မြန်မာတို့ဘက်မှ တပ်မှူးမင်းကျော်သိဒ္ဓိရန်အောင်ကိုယ်တိုင်ကျဆုံးခဲ့လေသည်။

ထိုအချိန်တွင် မြန်မာ့သမိုင်းတွင်ရုပ်အဆိုးဆုံးကိစ္စကြီးဖြစ်ပွားခဲ့လေသည်။ ၎င်းမှာလွှတ်တော်မှ "အင်္ဂလိပ်တို့အားမခုခံရ ခုခံလျှင်သူပုန်" ဟူသောကြေးနန်းစာကြီးရောက်ရှိလာခြင်းပင်ဖြစ်လေသည်။ ထို့နောက်မကြာမီမှာပင် "အင်္ဂလိပ်တို့အားဆက်လက်တိုက်ခိုက် စစ်ကူများထပ်မံပေးပို့မည်" ဟူသောကြေးနန်းထပ်၍ဝင်လာပြန်လေသည်။ ထိုကြေးနန်းနှစ်စောင်ကြောင့် မြန်မာတပ်များ မည်သို့ပြုလုပ်ရမည်ကိုဝေခွဲနိုင်ခြင်းမရှိသည့်အချိန်တွင် အင်္ဂလိပ်တို့သည် ရေကြောင်း ကြည်းကြောင်းနှစ်ဖက်ညှပ်၍ ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးအားဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ရာ နိုဝင်ဘာလ ၁၇ ရက်နေ့ နေ့လည် ၁ နာရီတွင် ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးကျဆုံးခဲ့ပါသည်။

ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးကျဆုံးခဲ့ပြီးနောက် မြန်မာတပ်များသည် ဦးကင်းဘုရားတွင် စုစည်း၍ အင်္ဂလိပ်တို့အား ထပ်မံခုခံတိုက်ခိုက်ကြပြန်လေသည်။ သို့သော်လည်း အင်္ဂလိပ်တို့ဘက်မှ စစ်ကူများထပ်မံရောက်ရှိလာခြင်းကြောင့် နောက်ဆုတ်ပေးခဲ့ရပြီး မင်းလှခံတပ်သို့ပြန်လည်ဆုတ်ခွာပေးခဲ့ရပါသည်။ ဤသို့ဖြင့် ကနောင်မင်းသားကြီး၏အကွက်ကျသော အမျှော်အမြင်နှင့် အင်ဂျင်နီယာပညာဖြင့်ပူးပေါင်း၍ခေတ်မီစွာတည်ဆောက်ထားသော မြန်မာတို့၏ခံတပ်ကြီးသည် ဝေခွဲမရသော မြန်မာဘုရင်နှင့်လွှတ်တော်တို့၏အမိန့်များအကြား ကျဆုံးခဲ့ရလေသည်။ ယခုလက်ရှိအချိန်တွင် ကွေ့ချောင်းခံတပ်ကြီးအား ရှေးဟောင်းသမိုင်းဝင်အဆောက်အဦးတစ်ခုအဖြစ် အစိုးရမှထိန်းသိမ်းထားရှိပြီး လာရောက်လေ့လာသူများရှိနေပြီဖြစ်ပါသည်။

ကွေ့ချောင်းခံတပ်သို့ မကွေးမြို့ မှ မိုင် ၂၀ ကျော်အကွာရှိ မကွေးှူတောင်တွင်း ကြီးကားလမ်းပေါ်ရှိ ပဋ္ဌနဂိုရ်လမ်း (ခွဲ) မြန်မာ့ ရေနံထွက်ပစ္စည်းရောင်းဝယ်ရေးလုပ်ငန်း ဆိုင်းဘုတ်ရှိရာသို့ရောက်လျှင် ခံတပ်ရှိရာသို့ ကားလမ်းခုနစ်မိုင်ခန့်ဝင်ရပါသည်။

သက်တံ့နောင်( Wizardry Myanmar)

ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ ေနာင္းပိုင္းကာလ

တတိယအဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲ စတင္ေတာ့မည့္ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ဘုံေဘဘားမားသစ္ကိစၥေပၚေပါက္လာၿပီးေနာက္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ား အင္အားအလုံးအရင္းျဖင့္ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံ ကုန္းေဘာင္နိုင္ငံေတာ္အားသိမ္းပိုက္ရန္ခ်ီတက္လာခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကုန္းေဘာင္နိုင္ငံေတာ္မွလည္း ခုခံတိုက္ခိုက္ရန္ စစ္ျပင္ရေလေတာ့သည္။ ျမန္မာတို႔သည္ အစဥ္အဆက္ေထာင္ျပဳၿမိဳ႕၊ ရာျပဳၿမိဳ႕၊ ဆယ္ျပဳၿမိဳ႕မ်ားဖြဲ႕စည္းၿပီး စစ္အင္အားကိုထူေထာင္ခဲ့ရာ အစဥ္အဆက္တိုက္ပြဲႀကီးမ်ားတြင္ ျမန္မာတပ္မ်ားဘက္မွ အင္အားသိန္းခ်ီေစလႊတ္နိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း ကုန္းေဘာင္ေခတ္၏ေနာက္ဆုံးေနဝင္ခ်ိန္ တတိယအဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲအတြင္း သီေပါဘုရင္ေစလႊတ္ခဲ့သည့္ အင္အားစုစုေပါင္းမွ ေထာင္ျပဳတပ္(၃၀) စုစုေပါင္းအင္အား (၃၀၀၀၀)ခန႔္သာရွိေလသည္။

အဂၤလိပ္တို႔အား ခုခံတိုက္ခိုက္ရန္ ျမန္မာဘုရင္ဘက္မွ ေရေၾကာင္းအထူးကၽြမ္းက်င္သည့္ေလွသင္းအတြင္းဝန္မင္းႀကီးအားဦးေဆာင္ေစ၍ ေအာက္ျမစ္စဥ္စစ္ေၾကာင္း၊ အကၠပတ္ျမင္းဝန္ဦးစီးသည့္ ေတာင္တြင္းႀကီးစစ္ေၾကာင္း၊ မႏၲေလးေရႊၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရႊလွံဗိုလ္ဦးစီးသည့္ ေတာင္ငူစစ္ေၾကာင္းအျဖစ္ စစ္ေၾကာင္းႀကီး (၃)ေၾကာင္းခြဲ၍ ခုခံရန္ေစလႊတ္လိုက္ေလသည္။ ေအာက္ျမစ္စဥ္စစ္ေၾကာင္းတြင္ စစ္သည္ ၃၄၀၀၊ အေျမာက္ႀကီး (၁၀)လက္၊ စိန္လက္နက္ (၁၀)ခုႏွင့္အျခားအေျမာက္ငယ္မ်ားပါရွိေလသည္။

စစ္ဦးစီးျဖစ္သည့္ ေလွသင္းအတြင္းဝန္ႀကီးသည္ ၎အင္အားစုမ်ားအား ဆင္ေပါင္ဝဲခံတပ္၊ ထူးေပါက္ခံတပ္၊ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္၊ မင္းလွခံတပ္တို႔တြင္ခုခံရန္အင္အားျဖည့္တင္းထားလိုက္သည္။ ေနာက္ခ်န္တပ္အျဖစ္အင္းဝဆင္က်ဳံးခံတပ္ႏွင့္ စစ္ကိုင္းအေစခံခံတပ္တို႔တြင္ ကေနာင္မင္းသားႀကီး၏လူယုံ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးေရႊျဗင္ဦးစီးသည့္ စစ္တပ္ႀကီးကတပ္စြဲထားေလသည္။ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားဘက္မွ အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွလည္း ေရေၾကာင္းဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ဆာ-ဖရက္ဒရစ္ခ်တ္၏ (ကပၸတိန္ အာရ္- ဝုဒ္ဝပ္) ေရေၾကာင္းတပ္စုၿပီးမွ ဦးစီးေသာ ေရတပ္ဖြဲ႕တဖြဲ႕ပါရွိသည္။ ၎အဖြဲ႕တြင္ သေဘၤာ ၂၄ စင္း၊ တြဲသမၺာန္ႀကီး ၂၃ စင္း ပါဝင္သည္။ ေျခလ်င္တပ္ကို ၿဗိတိသၽွတပ္မဟာ ( ၃ )၊ အိႏၵိယ အမ်ိဳးသားတပ္မဟာ (၇)၊ စစ္ေျမျပင္ စက္မႈ-လက္မႈ တပ္ခြဲေပါင္း (၆) တပ္၊ ေျမျပင္အေဝးပစ္ အေျမာက္တပ္ႀကီး တပ္တစ္တပ္၊ ေတာင္ေပၚပစ္အေျမာက္တပ္ဖြဲ႕ ၃ ဖြဲ႕စသည္အားျဖင့္ အင္အားေပါင္း ၁၀၀၀၀ ေက်ာ္ပါဝင္၍ အေျမာက္ႀကီး (၇၀)ေက်ာ္ပါဝင္ကာ အျမန္ပစ္ခတ္နိုင္သည့္ စက္ေသနတ္မ်ားလည္းပါဝင္ေလသည္။

ျမန္မာတပ္မ်ားဘက္မွျပင္ဆင္ထားသည့္ ေအာက္ျမစ္စဥ္ေၾကာင္းရွိ ခံတပ္ႀကီးမ်ားသည္ အဆင့္ျမင့္ေသာခံတပ္ႀကီးမ်ားျဖစ္ပါသည္။ အင္းဝခံတပ္ႏွင့္စစ္ကိုင္းခံတပ္ႀကီးမ်ားအၾကားတြင္ ေရျမဳတ္ဗုံးမ်ားေထာင္ထားသကဲ့သို႔ စစ္ကိုင္းခံတပ္သည္ ဧရာဝတီျမစ္ေရတက္ခ်ိန္တြင္ ျမစ္ေရႏွင့္တစ္တန္းတည္းက်၍ ေပ်ာက္ေနေစရန္တည္ေဆာက္ထားသည့္ နည္းပညာျမင့္ခံတပ္ႀကီးျဖစ္၍ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးသည္ ကေနာင္မင္းသားႀကီးကိုယ္တိုင္ဦးစီးတည္ေဆာက္ထား၍ (၃)ဆင့္ခံတပ္ႀကီးျဖစ္ကာ တတိယအဆင့္သာေျမေပၚတြင္ေပၚ၍ ပထမအဆင့္ႏွင့္ ဒုတိယအဆင့္မွာ ေျမေအာက္တြင္ငုတ္လၽွိုးတည္ေဆာက္ထားေလသည္။

ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာနယ္ျခားစည္းကိုေက်ာ္ျဖတ္၍ ဆင္ေပါင္ဝဲခံတပ္သို႔ အဂၤလိပ္တို႔အား ၾကည္းေရစုစုေပါင္းအင္အား (၁၀၀၀၀)ခန႔္ျဖင့္ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ေလသည္။ ဆင္ေပါင္ဝဲခံတပ္ႀကီးက်ဆုံးခဲ့ၿပီးေနာက္ နိုဝင္ဘာလ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ ထူးေပါက္ခံကတုတ္တြင္အားထပ္မံတိုက္ခိုက္ရန္ခ်ီတက္လာခဲ့ေလသည္။ ၃ နာရီခန႔္အျပင္းအထန္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ထူးေပါက္ခံကတုတ္က်ဆုံး၍ ျမန္မာတပ္မ်ား ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္သို႔ဆုတ္ခြာခဲ့ရၿပီး အဂၤလိပ္တပ္မ်ားမွ ခံကတုတ္အားမီးရွို႔၍ ျမန္မာဘုရင္ပိုင္ ေၾကးနန္း႐ုံကိုပါသိမ္းပိုက္ခဲ့ပါသည္။

ထို႔ေနာက္ ေအာက္ျမစ္စဥ္ေၾကာင္းခ်ီ အဂၤလိပ္ေရတပ္သည္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးအား တိုက္ခိုက္ရန္ ခ်ီတက္လာခဲ့ေလသည္။ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးသည္ ေတာင္နံရံအားေဖာက္၍ တံတိုင္းႀကီးမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားေသာခံတပ္ႀကီးျဖစ္ကာ (၁၂)ေပျမင့္ကာ ထု (၄)ေပအထိထူေသာ ထုထည္ႀကီးမားသည့္ခံတပ္ႀကီးအမ်ိဳးအစားတြင္ပါဝင္ၿပီး ဧရာဝတီျမစ္စြယ္ျမစ္ေရသည္ ခံတပ္အေျခအထိသို႔ေရာက္ရွိကာ ၎ျမစ္ေရစီးေၾကာင္းအတြင္းေမ်ာပါသြားပါက ခံတပ္မွပစ္သမၽွ လွိမ့္ခံရမည့္အေနအထားျဖစ္ေစရန္ ကေနာင္မင္းသားႀကီးဦးေဆာင္၍ အီတာလၽွံလူမ်ိဳးအင္ဂ်င္နီယာမ်ားႏွင့္ ျမန္မာအင္ဂ်င္နီယာမ်ားပူးေပါင္းတည္ေဆာက္ထားေသာခံတပ္ႀကီးျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ျပင္ခံတပ္အတြင္းတြင္ (၁၄)ေပက်ယ္၍ အလ်ား (၁၆၉)ေပရွည္ေသာ ေျမေအာက္ဥမင္ႀကီးအား ခံတပ္၏ဒုတိယအဆင့္အျဖစ္တည္ေဆာက္ထားၿပီး ထိုဥမင္အတြင္းတြင္ တိုက္ဆင္မ်ားထားရွိရန္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ထားကာ ပထမအဆင့္ေျမေအာက္ခံတပ္ႀကီး၏အလယ္တြင္ အလ်ား(၇၂)ေပ၊ အနံ(၁၇)ေပ အနက္(၈၅)ေပရွိေရကန္ႀကီးထားရွိ၍ ေရသိုေလွာင္နိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ထားသည့္ကေနာင္မင္းသားႀကီး၏အစီအမံပင္ျဖစ္ပါသည္။

နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔ နံနက္ေစာေစာတြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ပရင္ဒါဂတ္၏ေရေၾကာင္းခ်ီတက္မ်ားသည္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးအနီးသို႔ေရာက္ရွိလာခဲ့ေလသည္။ ေရွ႕ခံတပ္ငယ္မ်ားအား အလြယ္တကူအနိုင္ရရွိခဲ့ေသာ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ ျမန္မာတို႔၏ခံတပ္ႀကီးအားအထင္အျမင္ေသးစြာျဖင့္ ဧရာဝတီစစ္သေဘၤာႀကီးဦးေဆာင္၍ ခံတပ္အနီးသို႔ခ်ဥ္းကပ္လာေလသည္။ အဂၤလိပ္တို႔ခံတပ္အနီးသို႔ရဲတင္းစြာခ်ဥ္းကပ္လာျခင္းမွာ ေရွ႕တိုက္ပြဲမ်ားတြင္ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ေသာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳးအင္ဂ်င္နီယာမ်ားသည္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးအတြင္းတြင္ စစ္သည္ ၁၅၀ ခန႔္ႏွင့္ သံလုံးအေျမာက္ ၁၀ လက္ခန႔္သာရွိေၾကာင္း သတင္းမွားေပးသျဖင့္ ရဲတင္းစြာခ်ဥ္းကပ္လာျခင္းျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ထူးေပါက္ခံကတုတ္တိုက္ပြဲျဖစ္စဥ္ကပင္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္သို႔ ေအာက္ျမစ္ေၾကာင္းခ်ီတပ္ဖြဲ႕မ်ားမွ ေလွသင္းဗိုလ္ မင္းေက်ာ္သိဒၶိရန္ေအာင္ႏွင့္ စစ္သည္ ၅၅၀၊ ကေနာင္မင္းသား၏ လက္နက္စက္႐ုံမွထုတ္လုပ္သည့္ ဝဇီရာဓုတေခၚ ေခတ္မီႏွစ္ဆင့္ကြဲ တာေဝးပစ္အေျမာက္ႀကီး (၁၀)လက္ စစ္ကူေရာက္ရွိေန သည္ကို အဂၤလိပ္တို႔သိရွိခဲ့ျခင္းမရွိေခ်။

ဧရာဝတီစစ္သေဘၤာႏွင့္အျခားစစ္သေဘၤာငယ္မ်ား ခံတပ္အနီးသို႔ခ်ဥ္းကပ္မိစဥ္မွာပင္ ကေနာင္မင္းသားႀကီးႀကိဳတင္တြက္ဆထားသည့္အတိုင္းပင္ ေရစီးေၾကာင္းျဖင့္ေမ်ာ၍ သေဘၤာမ်ားအား ထိန္းသိမ္း၍မရျဖစ္ေနသည့္အခ်ိန္တြင္ ခံတပ္ေပၚမွ ျမန္မာတပ္မ်ားကစိတ္ႀကိဳက္ပစ္ခတ္ၾကေလေတာ့သည္။ စစ္သေဘၤာမ်ားစက္ကုန္ဖြင့္၍ ေရစီးေၾကာင္းအားအံတုနိုင္ရန္ႀကိဳးပမ္းေသာ္လည္း ျမန္မာတပ္မ်ား၏ပစ္ခတ္မႈအားခံနိုင္ျခင္းမရွိဘဲ အတင္းျပန္ဆုတ္ရကာ ဧရာဝတီစစ္သဘၤာႀကီး၏ ဦးပိုင္းသည္အႀကီးအက်ယ္ပ်က္စီးသြားၿပီး အျခားသဘၤာငယ္မ်ား နစ္ျမဳတ္ၾကကုန္ေလသည္။ ပထမထိုးစစ္ရႈံးနိမ့္သြားေသာအခါ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးပရင္ဒါဂတ္သည္ ဧရာဝတီစစ္သေဘၤာထက္ ပို၍စက္အားေကာင္းေသာ ကတ္တလင္းစစ္သေဘၤာအားအစားထိုးခ်ီတက္ေစ၍ ခံတပ္အား ပစ္ခံေစသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ခံတပ္၏ေအာက္ဖက္ပတၱနဂိုရ္မွ ဘဂၤလားတပ္မ်ားမွ ကမ္းတပ္၍ ခံတပ္အားႏွစ္ဖက္ညႇပ္တိုက္ရန္ ႀကိဳးစားေလသည္။ 

ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာတပ္မ်ားဘက္မွ တပ္မႉးမင္းေက်ာ္သိဒၶိရန္ေအာင္ဦးေဆာင္၍ ခံတပ္မွထြက္ကာ ဆီးႀကိဳတိုက္ခိုက္ေလသည္။ ေရေၾကာင္းတြင္အထိနာေနေသာအဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ ကမ္းတက္တပ္မ်ားတြင္ ေခတ္မီစက္ေသနတ္မ်ားျဖင့္ေရွ႕တမ္းတင္၍ တိုက္ခိုက္ေစသည္။ တစ္ေျဖာေျဖာပစ္ခတ္ေနေသာ က်ည္ဆံမ်ားအၾကားမွပင္ ျမန္မာတပ္မ်ားက ဘဂၤလားတပ္မ်ားအား အတင္းဓားႏွင့္ဝင္ပိုင္းၾကေလသည္။ အနီးကပ္တိုက္ပြဲႀကီးျဖစ္ပြား၍ ထိုတိုက္ပြဲတြင္ႏွစ္ဖက္တပ္မ်ားအထိ နာၾကၿပီး ျမန္မာတို႔ဘက္မွ တပ္မႉးမင္းေက်ာ္သိဒၶိရန္ေအာင္ကိုယ္တိုင္က်ဆုံးခဲ့ေလသည္။

ထိုအခ်ိန္တြင္ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္႐ုပ္အဆိုးဆုံးကိစၥႀကီးျဖစ္ပြားခဲ့ေလသည္။ ၎မွာလႊတ္ေတာ္မွ "အဂၤလိပ္တို႔အားမခုခံရ ခုခံလၽွင္သူပုန္" ဟူေသာေၾကးနန္းစာႀကီးေရာက္ရွိလာျခင္းပင္ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေနာက္မၾကာမီမွာပင္ "အဂၤလိပ္တို႔အားဆက္လက္တိုက္ခိုက္ စစ္ကူမ်ားထပ္မံေပးပို႔မည္" ဟူေသာေၾကးနန္းထပ္၍ဝင္လာျပန္ေလသည္။ ထိုေၾကးနန္းႏွစ္ေစာင္ေၾကာင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား မည္သို႔ျပဳလုပ္ရမည္ကိုေဝခြဲနိုင္ျခင္းမရွိသည့္အခ်ိန္တြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ေရေၾကာင္း ၾကည္းေၾကာင္းႏွစ္ဖက္ညႇပ္၍ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးအားဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရာ နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔ ေန႔လည္ ၁ နာရီတြင္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးက်ဆုံးခဲ့ပါသည္။

ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးက်ဆုံးခဲ့ၿပီးေနာက္ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ဦးကင္းဘုရားတြင္ စုစည္း၍ အဂၤလိပ္တို႔အား ထပ္မံခုခံတိုက္ခိုက္ၾကျပန္ေလသည္။ သို႔ေသာ္လည္း အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွ စစ္ကူမ်ားထပ္မံေရာက္ရွိလာျခင္းေၾကာင့္ ေနာက္ဆုတ္ေပးခဲ့ရၿပီး မင္းလွခံတပ္သို႔ျပန္လည္ဆုတ္ခြာေပးခဲ့ရပါသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ကေနာင္မင္းသားႀကီး၏အကြက္က်ေသာ အေမၽွာ္အျမင္ႏွင့္ အင္ဂ်င္နီယာပညာျဖင့္ပူးေပါင္း၍ေခတ္မီစြာတည္ေဆာက္ထားေသာ ျမန္မာတို႔၏ခံတပ္ႀကီးသည္ ေဝခြဲမရေသာ ျမန္မာဘုရင္ႏွင့္လႊတ္ေတာ္တို႔၏အမိန႔္မ်ားအၾကား က်ဆုံးခဲ့ရေလသည္။ ယခုလက္ရွိအခ်ိန္တြင္ ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္ႀကီးအား ေရွးေဟာင္းသမိုင္းဝင္အေဆာက္အဦးတစ္ခုအျဖစ္ အစိုးရမွထိန္းသိမ္းထားရွိၿပီး လာေရာက္ေလ့လာသူမ်ားရွိေနၿပီျဖစ္ပါသည္။

ေကြ႕ေခ်ာင္းခံတပ္သို႔ မေကြးၿမိဳ႕ မွ မိုင္ ၂၀ ေက်ာ္အကြာရွိ မေကြးႉေတာင္တြင္း ႀကီးကားလမ္းေပၚရွိ ပ႒နဂိုရ္လမ္း (ခြဲ) ျမန္မာ့ ေရနံထြက္ပစၥည္းေရာင္းဝယ္ေရးလုပ္ငန္း ဆိုင္းဘုတ္ရွိရာသို႔ေရာက္လၽွင္ ခံတပ္ရွိရာသို႔ ကားလမ္းခုနစ္မိုင္ခန္႔ဝင္ရပါသည္။

သက်တံ့နောင်( Wizardry Myanmar)